Δευτέρα 20 Νοεμβρίου 2017

Τζον Κάρολ Λιντς: «Η πρόκληση της ταινίας ήταν να μεταφέρω το κοινό στο εσωτερικό ταξίδι του χαρακτήρα»


Μια συγκινητική και χαμογελαστή φιλμική «ωδή» στη θνητότητα και, ταυτόχρονα, ένας φόρος τιμής στον πρωταγωνιστή της Χάρι Ντιν Στάντον στον τελευταίο του ρόλο πριν το θάνατό του, η πρώτη σκηνοθετική απόπειρα του Αμερικανού ηθοποιού Τζον Κάρολ Λιντς Lucky απέσπασε το Βραβείο Κοινού στο τμήμα του Διεθνούς Διαγωνιστικού του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ειδική μνεία απονεμήθηκε στον σπουδαίο Χάρι Ντιν Στάντον «για το τελευταίο του χαμόγελο στην ταινία».

Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη λίγες ώρες πριν την πανελλήνια πρεμιέρα της ταινίας του στο πλαίσιο του Φεστιβάλ. Το Lucky προβάλλεται από τις 23 Νοεμβρίου στις αίθουσες.

Αισθάνεσαι, λοιπόν, τυχερός που συνεργάστηκες με τον Χάρι Ντιν Στάντον, αλλά και τους υπόλοιπους συντελεστές του Lucky;

Πέρα από την τύχη του να έχω τον Χάρι Ντιν Στάντον ως πρωταγωνιστή και το υπόλοιπο εκπληκτικό cast και τους τεχνικούς, υπήρχαν απλώς πράγματα που πήγαν καλά, τα οποία, όμως, δεν είχαν λόγο να πάνε καλά.

Όπως;

Είχαμε βρει έναν ηθοποιό που θα έπαιζε τον Πόλι και θα ήταν υπέροχος στο ρόλο του, αλλά δεν μπορούσε να το κάνει λόγω προβλημάτων με τον πρόγραμμά του. Δεν ξέραμε ποιον θα επιλέγαμε για το ρόλο, όταν, πηγαίνοντας στο σπίτι του Χάρι στη Μαλχόλαντ Ντράιβ με τον Στίβεν Μπερ, έναν από τους παραγωγούς, το αμάξι του Τζέιμς Ντάρεν είχε χαλάσει δίπλα στο δρόμο. Του λέω: «Δεν μπορώ να σου προσφέρω το ρόλο, αλλά θα σου στείλω το σενάριο, κι ας το συζητήσουμε». Του το έστειλα, και μέχρι την Τετάρτη είχε μπει στην ταινία. Κι ήταν απίστευτος.

Η αρχική ιδέα βασιζόταν στην επιθυμία σου να επιλέξεις τον Χάρι Ντιν Στάντον ως πρωταγωνιστή;

Ο Χάρι ήταν συνδεδεμένος με την ταινία πριν συνδεθώ εγώ. Ήταν ένας «γάμος από προξενιό». Οι σεναριογράφοι έγραψαν το σενάριο μαζί με τον Χάρι εμπνεόμενοι από αυτόν. Μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς και του υλικού προερχόταν από τη ζωή του.

Φαίνεται.

Το νιώθεις έτσι. Αλλά αυτό θα το ένιωθες, ούτως ή άλλως. Έτσι ήταν πάντα με τον Χάρι. Τα υπόλοιπα στοιχεία προέρχονται από την πραγματικότητα που παρατηρούσαν οι σεναριογράφοι. Όταν μπήκα στο εγχείρημα, συμφωνήσαμε ότι, αν ο Χάρι έλεγε «όχι», θα ζητούσαμε από κάποιον άλλο να παίξει. Όταν πια ξεκινήσαμε, ο Χάρι δεν πίστευε πως θα κάναμε την ταινία ποτέ.



Γιατί έτσι;

Γιατί οι ανεξάρτητες ταινίες είναι δύσκολο να γίνουν. Όταν είσαι στα 90 σου, έχεις δει πολλά και αναρωτιέσαι «θα τα καταφέρουν στ’ αλήθεια πριν πάψω να είμαι τριγύρω πλέον;» Νομίζω, επομένως, πως εξεπλάγη λίγο που τα καταφέραμε.

Πόσος χρόνος χρειάστηκε;

Από την άδεια οθόνη του υπολογιστή μέχρι την ολοκλήρωση, 19 μήνες. Ως επί το πλείστον, οι ανεξάρτητες ταινίες χρειάζονται 3 με 5 χρόνια, προκειμένου να ολοκληρωθούν. Το πρόγραμμα ήταν πολύ επιθετικό, 17 μέρες γυρισμάτων, και η παραγωγή πολύ οικονομική. Αλλά ήταν τα θέματα της ταινίας που με προσέλκυσαν σ’ αυτή.

Είχες κάποια σχέση με το σενάριο, ή κάποιο λόγο πάνω σ’ αυτό;

Ήταν γραμμένο, αλλά υπήρξαν ερωτήσεις και τα αιτήματα που προέκυψαν από τη συζήτηση. Ήταν μια διαδικασία ερωτήσεων και απαντήσεων, όπως κάθε καλλιτεχνική διαδικασία. Συζητήσαμε πολύ για το ταξίδι του Lucky, γιατί, όταν πρωτοδιάβασα το σενάριο, το αγάπησα πραγματικά. Ένιωσα απλώς ότι χρειαζόταν να τους βοηθήσω να ακολουθήσουν το ταξίδι του μέσω του φιλμ. Οι στιγμές του τι σημαίνει η πτώση του και πώς εμείς, ως κοινό, την παρακολουθούμε. Γιατί δεν εκφράζεται ποτέ ρητά στην ταινία. Υπάρχει μόνο μια ατάκα, όπου λέει «είμαι τρομαγμένος».

Σε κάθε περίπτωση, το σενάριο είναι πολύ μινιμαλιστικό, συνεκτικό και στέρεο.

Είναι ένα ποιητικό σενάριο.



Το οποίο αναδεικνύεται μέσα από τη φυσική παρουσία και την ερμηνεία του Χάρι Ντιν Στάντον, ακόμα και από τις πιο μικρές κινήσεις ή τους μορφασμούς του.

Και της αίσθησής του να υπάρχει, και του τρόπου που μπορεί να δίνει μορφή στη σιωπή. Προσελκύει την προσοχή του κοινού στη σκέψη και τα συναισθήματά του με τόσο ελάχιστη προσπάθεια, που είναι πραγματικά εντυπωσιακή.

Επρόκειτο για φόρο τιμής στον άνθρωπο και τον ηθοποιό;

Ως τέτοιος προοριζόταν από την αρχή. Υπήρχε η πρόθεση να αναφερθούμε στο πώς δουλεύει και δίνοντάς του την ευκαιρία να απλώσει τα πόδια του- κυριολεκτικά και μεταφορικά-, αλλά και να μιλήσουμε για μια κοσμοθεωρία που ενστερνιζόταν πολύ θερμά. Αυτή την αίσθηση του τίποτα, αυτή την απόλυτη και ολοκληρωμένη πεποίθηση ότι δεν κρατάει κανείς τα ηνία. Ήταν υποστηρικτής του αθεϊσμού. Ήταν ένας «ευαγγελικός» άθεος.

Έπειτα, όμως, υπήρχε και το ζήτημα της χαράς, του να ζεις μέσα σ’ αυτή τη θνητότητα με χαρά, για το οποίο ήθελε, επίσης, να μιλήσει. Γιατί υπάρχει κάτι στον άνθρωπο, το οποίο θέλει να αγνοεί τη θνητότητά του μέχρι που δεν μπορεί να το κάνει πλέον.



Μέχρι που ο θάνατος σου «χτυπάει την πόρτα».

Μέχρι που σε κλωτσάει στον κώλο- κυριολεκτικά και μεταφορικά. Παθαίνεις ένα έμφραγμα ή πέφτεις. Και η πτώση στην ταινία... Πάντοτε τρομοκρατούμαι όταν πέφτουν ενήλικες. Όταν λοιπόν συζητούσαμε για εκείνη την πτώση, επέμενα ότι πρέπει να προκαλεί άβολη αίσθηση στο κοινό, γιατί είναι πραγματικά φρικτή, αλλά δεν μπορείς να τη δεις. Μεταφέρει το κοινό μέσα του για πρώτη φορά.

Εκτίμησα το ότι η ταινία σου δεν ακολουθεί τον εύκολο δρόμο, κλιμακούμενη σε ένα δακρύβρεχτο μελόδραμα. Παραμένει πολύ μινιμαλιστική, πολύ αληθινή, πολύ βαθιά συναισθηματική.

Ο τόνος της ταινίας ήταν πολύ ζόρικος εξ αρχής. Ακολουθεί το μοτίβο ταινιών που καταπιάνονται με το τέλος της ζωής των ανθρώπων. Το είδος των τελευταίων πράξεων. Υπάρχει ένα ολόκληρο σύμπαν τέτοιων ταινιών, όπως το Going in style ή το Venus.



Ή το Straight Story.

Ήταν ένα σπουδαίο παράδειγμα. Η διαφορά είναι ότι ο δρόμος διαμορφώνει εκείνη την ταινία. Ο πρωταγωνιστής κάνει ένα ταξίδι όπως ο Οδυσσέας, ενώ στο φιλμ μου δεν πηγαίνει πουθενά. Κάνει τα ίδια πράγματα. Είναι ένα εσωτερικό ταξίδι. Και η πρόκληση αυτής της ταινίας ήταν να μεταφέρω το κοινό στο εσωτερικό ταξίδι του χαρακτήρα, στην επιφοίτηση που έχει. Νομίζω πως το φιλμ γίνεται για το κοινό μια εμπειρία που μεγαλώνει αργά.

Το ότι είσαι κι ο ίδιος ηθοποιός σε βοήθησε να γνωρίζεις τι χρειάζονται οι συνάδελφοί σου ή πώς νιώθουν πιο άνετα στη διάρκεια των γυρισμάτων;

Είναι μια ενδιαφέρουσα ερώτηση. Ασφαλώς ένιωσα σίγουρος ότι θα μπορούσα να βοηθήσω με τις ερμηνείες. Έχω επίγνωση αυτού του πράγματος, έχω περάσει τη ζωή μου κάνοντάς το. Όλοι είναι αφηγητές. Το ζήτημα είναι αν μπορείς να πάρεις ό,τι ξέρεις κι έπειτα να το ενισχύσεις με όσα μαθαίνεις. Οι σκηνοθέτες τόσο του θεάτρου, όσο και του σινεμά, προέρχονται από μια οπτική παρατήρησης. Ο μετασχηματισμός, λοιπόν, της επιθυμίας μου να λέω ιστορίες από αναπαραστατική σε οπτική παρατήρησης ήταν το ταξίδι που έκανα.

Ταξίδεψες, επομένως, κι εσύ.

Δεν άλλαξε το τρόπο που περνάω τη ζωή μου, αλλά τον τρόπο που τη βιώνω. Ελπίζω ότι θα συνεχίσω να κάνω ταξίδια.



Το Lucky είναι μια ανεξάρτητη ταινία με την πραγματική σημασία του όρου.

Ναι, πολύ ανεξάρτητη.

Πώς αξιολογείς τη δημιουργία ανεξάρτητων ταινιών;

Ο ενθουσιασμός των περισσότερων ιστοριών που έχουν ειπωθεί από ανεξάρτητες ταινίες προέρχεται από το πάθος των ίδιων των δημιουργών. Με συναρπάζει η μεγάλη ποικιλομορφία, νομίζω ότι προωθεί την αφήγηση. Αλλά, καθώς η αγορά γι’ αυτές τις ταινίες έχει καταρρεύσει, οι οικονομικοί πόροι για τους αφηγητές έχουν ελαττωθεί. Γι’ αυτό και πολλοί έχουν γίνει πολύ λιγότερο ενδιαφέροντες οπτικά. Υπάρχουν, βέβαια, οπτικά ενδιαφέροντα φιλμ, όπως το Florida Project, που δεν έχω δει, ή κινηματογραφιστές όπως ο Ουές Άντερσον ή ο Αλεξάντερ Πέιν. Ο Σπάικ Τζόνζι θα ήταν άλλο ένα παράδειγμα, αν έκανε περισσότερες ταινίες.

Υποθέτω, λοιπόν, ότι τουλάχιστον θα προσπαθήσεις να συνεχίσεις την εξερεύνηση της αφήγησης από τη θέση του σκηνοθέτη.

Θα το ήθελα- και να σκηνοθετώ περισσότερο. Και θέλω οι ταινίες μου να είναι οπτικά ενδιαφέρουσες.

Είμαι περίεργος να δω πώς θα σχετιστεί το ελληνικό κοινό με το Lucky- ξεκινώντας από αυτό του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Κι εγώ. Υπάρχει το οικουμενικό ζήτημα της θνητότητας, και οι περισσότεροι στο κοινό έχουν ηλικιωμένους συγγενείς στα πρόθυρα της θνητότητας, ή είναι οι ίδιοι ηλικιωμένοι. Είναι μια πολύ αμερικανική ταινία, ωστόσο. Όσο πιο συγκεκριμένος είσαι με την ιστορία, τόσο πιο οικουμενική γίνεται σε κάποιο βαθμό.

Η φωτογραφία του Τζον Κάρολ Λιντς είναι του Massimo Pedrazzini.

Ευχαριστώ θερμά την Δήμητρα Νικολοπούλου από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης με τον σκηνοθέτη.

Η ταινία Lucky του Τζον Κάρολ Λιντς προβάλλεται από την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου στις αίθoυσες σε διανομή της Filmtrade.

Δευτέρα 6 Νοεμβρίου 2017

Κριστόφ Ζανούσι: «Υπάρχει ένα στοιχείο παραίτησης στην επιλογή του να γίνεις καλλιτέχνης»

Ευρυμαθής, πνευματώδης, συχνά αφοριστικός, και χειμαρρώδης συνομιλητής, ο 78χρονος Πολωνός Κριστόφ Ζανούσι, ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή εκπροσώπους του κινηματογράφου του δημιουργού, βρέθηκε πριν από λίγες μέρες στην Αθήνα προσκεκλημένος του επετειακού 30ού Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, το οποίο τον βράβευσε για την πολυετή προσφορά του στην 7η τέχνη. Η συνομιλία μαζί του υπήρξε μια ερεθιστική διανοητική εμπειρία, ακόμα κι όταν προέκυπταν διαφωνίες αισθητικού, πολιτικού και φιλοσοφικού χαρακτήρα.

Κάποιος γίνεται καλλιτέχνης επειδή ποθεί το ιδανικό και η πραγματικότητα τον διαψεύδει, όπως αναφέρατε στο masterclass;

Ο λόγος για να γίνει κάποιος καλλιτέχνης είναι για να εγκαταλείψει κάτι στον πραγματικό κόσμο. Εγκαταλείπουμε ένα όνειρο για να γίνουμε πρόεδροι, κι έπειτα κάνουμε μια ταινία, ή γράφουμε ένα μυθιστόρημα γι’ αυτό. Πηγαίνουμε στον εικονικό κόσμο, τον κόσμο της φαντασίας, κι εκεί πρέπει να θυσιάσουμε τις πραγματικές μας φιλοδοξίες. Αλλά αυτό δε μας καθιστά δυστυχείς. Σημαίνει ότι υπήρχε μια ήττα. Δε λείπουν, ωστόσο, και οι στιγμές ευφορίας. Είμαστε, λοιπόν, τυχεροί την ίδια στιγμή. Υπάρχει ένα στοιχείο παραίτησης στην επιλογή του να γίνεις καλλιτέχνης.

Εσείς, επομένως, παραιτηθήκατε από τη φυσική, την οποία είχατε σπουδάσει;

Όχι μόνο από τη φυσική. Αργότερα, μου δόθηκε η δυνατότητα να παίξω ένα ρόλο στην πραγματική ζωή. Προσκλήθηκα από δύο κυβερνήσεις να γίνω μέλος του υπουργικού συμβουλίου κι από άλλες να γίνω ο Πολωνός πρέσβης. Προτίμησα να κάνω φιλμ για πρέσβεις, αντί γι’ αυτό.

Τι σας προσελκύει, λοιπόν, περισσότερο στη δημιουργία ταινιών;

Το ότι κάτι που είναι μια ψευδαίσθηση, μια φαντασίωση, γίνεται σχεδόν αληθινό. Αλλά ξέρω πως δεν είναι αληθινό. Και ότι ενδέχεται να επικοινωνήσω πράγματα, τα οποία δεν μπορείς να επικοινωνήσεις χωρίς καλλιτεχνικά μέσα. Οι λέξεις από μόνες τους δεν αρκούν, εκτός κι αν πρόκειται για λογοτεχνική μυθοπλασία ή ποίηση. Αλλά, τότε, είσαι καλλιτέχνης.

Φαίνεται να σας απασχολούν ιδιαιτέρως ζητήματα ηθικής φύσης.

Είναι μια απλή αναφορά στις αξίες. Οι αληθινές αξίες είναι καλές, το κακό βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά. Το ίδιο ισχύει και για την τέχνη, γιατί η ομορφιά είναι πανομοιότυπη με την αλήθεια και την καλοσύνη. Αν υπάρχει η οποιαδήποτε αντανάκλαση της ομορφιάς σε μια ταινία, ένα πίνακα, ένα μυθιστόρημα ή ένα ποίημα, τότε, νομίζω ότι η αποστολή έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Πάντοτε υπάρχει ένα «σχεδόν», γιατί τίποτα δεν είναι τέλειο στον κόσμο, όπως και κανένα έργο τέχνης. Μόνο στιγμές τελειότητας υπάρχουν.

Και η συνεργασία με τους ηθοποιούς;

Κάποιες στιγμές σε ανταμείβει, γιατί μπορούν να μεταδώσουν την αλήθεια, την οποία κάποιες φορές ο σεναριογράφος επινόησε. Σε κάνουν να πιστέψεις πως η φαντασίωσή σου είναι πραγματικότητα και όχι φαντασίωση πλέον. Ασφαλώς πρόκειται για ψευδαίσθηση, αλλά την καθιστούν πιστευτή. Αυτή είναι μια σπουδαία στιγμή. Κάποιες φορές λειτουργεί. Άλλες όχι, κι αυτό είναι ήττα.

Αλλά καταφέρνετε να ξεπερνάτε τις αναποδιές.

Τμήματα των ταινιών μου είναι καλά, και άλλα λιγότερο. Και υπάρχουν κόλπα, με τα οποία κρύβουμε τα λάθη ή τις δυστυχίες μας. Είναι μια φανταστική διαδικασία μόνιμης επαγρύπνησης. Δεν μπορείς να πάρεις τίποτα ως δεδομένο στην τέχνη. Είναι πάντοτε μια απόλυτη έκπληξη. Κάποιες φορές για καλό, τις περισσότερες για κακό.

Πώς καταφέρατε να διαχειριστείτε το ζήτημα της λογοκρισίας;

Η λογοκρισία είναι μια πράξη βίας. Ως τέτοια, σε εξουσιοδοτεί, ως το θύμα, να εξαπατάς περισσότερο από ό,τι ο λογοκριτής. Νομίζω πως είναι δίκαιο. Δε μετανιώνω, δεν έχω τύψεις, αν καταφέρω να εξαπατήσω. Ήμουν πολύ καλός στο να γράφω σενάρια κατά τέτοιο τρόπο που οι λογοκριτές να είναι ευτυχείς. Ήταν ένα παιχνίδι. Στο σύστημά μας, ο λογοκριτής δεν ήταν ανόητος. Πολύ συχνά ήξερε ότι τον είχαν κοροϊδέψει. Αλλά χρειαζόταν κάτι σαν ομπρέλα, σαν αλεξίπτωτο, ήθελε να του δοθεί μια δικαιολογία. Κι αν μπορούσα να του τη δώσω, τότε θα έλεγε «εντάξει, γύρισέ το». Ήταν ένα πολύπλοκο παιχνίδι, λοιπόν. Κάποιες φορές κερδίζαμε. 

Κάποιοι, όπως ο κύριος Βάιντα, πήγαν πολύ μακριά. Μια δυο φορές γύρισε σοκαριστικές σκηνές, που ήξερε πως θα κοπούν. Όταν συνέβαινε αυτό, οι υπόλοιπες σκηνές, οι οποίες ήταν λιγότερο σοκαριστικές, θα περνούσαν. Γι’ αυτό και ο λογοκριτής εστίαζε σε μία και αμελούσε τις υπόλοιπες.

Βιώσατε, επίσης, λογοκριτικές επεμβάσεις και όταν δουλεύατε στη «Δύση»;

Σε κάποιο βαθμό. Εγκατέλειψα ένα πρότζεκτ, όταν ο παραγωγός πίεζε για μια γραμμή στην παραγωγή, με την οποία διαφωνούσα. Αλλά ήταν πολιτικoϊστορικό ζήτημα. Ήθελε το θύμα να παρουσιάζεται, επίσης, ως ένοχο. Κι αυτό δεν μπορώ να το αποδεχτώ. Όταν εγκατέλειψα το φιλμ, το έκανε ένας συνάδελφός μου, που παρέκαμψε το πρόβλημα με έναν ανεκτό τρόπο.

Πώς θα ορίζατε το σινεμά του δημιουργού, του οποίου αποτελείτε εκπρόσωπο, αν όντως υφίσταται;

Πράγματι υφίσταται! Με τα νέα μέσα, την ευκολία του να γυρίζεις, τα κινητά τηλέφωνα. Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που προσφέρουν τη δικιά τους οπτική. Το πρόβλημα έγκειται στο πόσο έγκυρη είναι αυτή, πόσο ενδιαφέρουσα για το κοινό, πόσο πρωτότυπη. Γιατί υπάρχει τεράστια ποσότητα σκουπιδιών που παράγεται από ανθρώπους, οι οποίοι έχουν εύκολη πρόσβαση στο οπτικοακουστικό πεδίο. Ο οπτικοακουστικός τομέας έγινε πολύ δημοκρατικός, όπως και η συγγραφή, όταν εφευρέθηκε η γραφομηχανή. Τότε πολλοί συγγραφείς είχαν θεωρήσει ότι είχε φτάσει το τέλος του μυθιστορήματος, γιατί καθένας θα μπορούσε να τυπώσει ένα.

Το σινεμά του δημιουργού, λοιπόν, είναι το ίδιο με κάθε είδος πολιτισμού που έχει ένα προσωποποιημένο μήνυμα, γιατί εγκαθιστά μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα σε ένα άτομο και το θεατή του, ενώ, από την άλλη, πρόκειται για βιομηχανική παραγωγή, η οποία παραπέμπει σε μαζική παραγωγή εργαλείων. 

Αποζητώ δημιουργούς που θα μου δώσουν τη δικιά τους προσωποποιημένη οπτική στα πράγματα. Kι ο Ουελμπέκ το κάνει. Δεν μπορώ να πω ότι μου αρέσει. Η γραφή του είναι αρκετά δυσάρεστη, αλλά πολύ διαυγής. Δεν είναι μαζικό προϊόν, ακόμα κι αν πουλάει καλά, αλλά καθορίζεται έντονα από την προσωπικότητά του. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό για την επικοινωνία.

Υπάρχει το κοινό που να ενδιαφέρεται για ένα τέτοιο σινεμά;

Αυτό που έχει αλλάξει είναι το σύστημα της επικοινωνίας. Όταν τα πάντοτε κινούνται, μαθαίνουμε να δημιουργούμε νέα κανάλια επικοινωνίας. Άνθρωποι, οι οποίοι έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα, μπορούν να συναντηθούν και να βρουν ένα προϊόν που απευθύνεται σ’ αυτούς. Θυμάμαι τον παππού μου, ο οποίος ήταν πολύ ευαίσθητος στη μουσική. Και ήταν πολύ ακριβής άνθρωπος. Αργούσε στο μεσημεριανό μόνο αν στο δρόμο για το σπίτι άκουγε κάποια μουσική. Σταματούσε, γιατί του άρεσε ο ήχος. Αν ζούσε σήμερα, δε θα έτρωγε ποτέ μεσημεριανό, γιατί η μουσική είναι παντού. Τώρα εκτιμώ μια στιγμή σιωπής.

Παρότι έχετε χρησιμοποιήσει τη μουσική στις ταινίες σας.

Ναι, αλλά προσπαθώ να περιορίσω την κατανάλωσή μου. Το ίδιο ισχύει και για τη φυσική κατανάλωση. Μου αρέσει πολύ το φαγητό, αλλά στη ζωή πρέπει να επιβάλλουμε κάποια όρια στις επιθυμίες μας. Όταν οι επιθυμίες ικανοποιηθούν, πεθαίνουν. Και τότε απελπιζόμαστε. Χρειάζεται να είμαστε λίγο πεινασμένοι, χρειάζεται να ποθούμε τη μουσική, την ποίηση, την ομορφιά, για να διατηρούμε την αίσθηση του πόθου.

Συνεργαστήκατε και υπήρξατε φίλος με πολλές εξέχουσες μορφές του πολωνικού σινεμά. Μιλήστε μου για τον Κριστόφ Κισλόφσκι.

Ήταν πολύ στενός φίλος μου και μια αξιοσημείωτη ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι φυσικό που έκανε τέτοιες ταινίες. Ήταν πολύ αυτοκριτικός και είχε πολύ ξεκάθαρη ιδέα για την καριέρα του. Μου άρεσαν πολύ τα φιλμ του, αλλά ήξερα ότι ήταν υποτιμημένος στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Και μόνο κατά το τέλος του κομμουνισμού, κυρίως λόγω του Δεκαλόγου, που είχε απορριφθεί από τα περισσότερα ευρωπαϊκά τηλεοπτικά κανάλια, έγινε αργότερα παγκοσμίως γνωστός ξαφνικά. Ήταν πολύ πικραμένος μ’ αυτό. Ήξερε πως οι προηγούμενες ταινίες του ήταν εξίσου καλές. Θα μπορούσε να έχει περάσει απαρατήρητος για ακόμα περισσότερο. 

Ποια είναι η γνώμη σας για το ευρωπαϊκό σινεμά;

Προσπαθώ να μη γενικεύω. Υπάρχουν πολλά σκουπίδια, επιτηδευμένα σκουπίδια, σε αντίθεση με το αμερικάνικο σινεμά που είναι επίσης σκουπίδι, αλλά όχι τόσο επιτηδευμένο, όπως το ευρωπαϊκό που γίνεται με επιδοτήσεις. Υπάρχουν, ωστόσο, πάντοτε κάποια «διαμάντια», τα οποία με κάνουν να πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο να είναι κάποιος σκηνοθέτης.

Όπως;

Πάρε ως παράδειγμα το Χωρίς αγάπη του Ζβιάγκιντσεφ. Είναι ένα σπουδαίο ευρωπαϊκό φιλμ. Έχει πολύ περισσότερη ουσία από πολλά φιλμ που πήραν σημαντικότερα βραβεία στις Κάννες.

Έχοντας δουλέψει και δουλεύοντας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, πώς αξιολογείτε τη γενικότερη πολιτιστική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση που επικρατεί;

Υπάρχει τεράστια αποδιοργάνωση, γιατί ο κόσμος αλλάζει, και δεν είμαστε καλά προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε τις αλλαγές. Κι αυτές οι αλλαγές δεν έχουν επιλεγεί από μας. Δεν πρόκειται για επανάσταση, όπως η Γαλλική Επανάσταση. Στις μέρες μας, χάνουμε τα εθνικά κράτη, και οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν περισσότερη εξουσία από τις κυβερνήσεις. Η αντίδρασή μας στην Ευρώπη είναι ο πανικός. Επιστρέφουμε στα έθνη, κάτι μη ρεαλιστικό. Πρέπει να βρούμε ένα άλλο τρόπο να πραγματώσουμε ένα καινούριο όνειρο για την Ευρώπη και ένα νέο είδος δημοκρατίας, γιατί το παρόν δε λειτουργεί.

Προφανώς δε λειτουργεί.

Ναι, αλλά δεν έχουμε ένα όνειρο. Δε με νοιάζει που η πραγματικότητα είναι κακή, πάντα έτσι ήταν, αλλά είχαμε ένα ξεκάθαρο όνειρο και ξέραμε τι θέλαμε. Σήμερα, πολλοί λίγοι προσπαθούν να διαμορφώσουν τι είναι επιθυμητό, τι είδους Ευρώπη, τι είδους κυβέρνηση, τι είδους δημοκρατία θέλουμε. Δεν το συζητάμε. Η πολιτική ορθότητα μας έκανε χαζούς. Δε μας επιτρέπεται να ανοίξουμε το στόμα μας, γιατί φοβόμαστε ότι αυτό θα λειτουργήσει ανταγωνιστικά απέναντι σε άλλους. Όταν, όμως, κάποιος σε φτύνει, δεν είναι καλό να λες πως βρέχει. Πρέπει να αναγνωρίσεις τι συνέβη.

Ποια είναι η γνώμη σας για το πολωνικό σινεμά;

Είμαι κομμάτι του αυτού του ρεύματος, οπότε γιατί να δώσω την αξιολόγησή μου; Υπάρχει η τάση να γίνεται σινεμά που είναι μιμητικό και όχι αυθεντικό. Υπάρχουν, όμως, και μερικές ταινίες, οι οποίες με εντυπωσιάζουν με την πρωτοτυπία τους, . Η ταινία της Ανιέσκα Χόλαντ Spoor, στην οποία έκανα την παραγωγή, συνιστάται. Δεν είναι το είδος μου, ούτε έχει την οπτική μου για τη ζωή, αλλά τη βρίσκω αρκετά ικανοποιητική, και στιλιστικά πολύ απροσδόκητη. Τέτοιες δουλειές με κάνουν να παραμένω αισιόδοξος.

Και η δική σας δουλειά, επίσης. 

Προσπαθώ, δεν είναι εύκολο. Είναι πολύ εύκολο να είσαι ιδεαλιστής, όταν είσαι νέος, αλλά πολύ δυσκολότερο, όταν είσαι γέρος. Κι έκανα μια ταινία γι’ αυτό. 

Πείτε μου για την καινούρια σας ταινία.

Τη γυρίζω, είναι σε διαδικασία παραγωγής. Πρόκειται για μια παραλλαγή του μύθου του Φάουστ. Αυτός ο μύθος έχει σχεδόν ξεχαστεί, γιατί οι άνθρωποι δεν πιστεύουν στην ύπαρξη της ψυχής και της αιώνιας ζωής. Εγώ πιστεύω, και είμαι αντίθετος στο ρεύμα.

Πάντοτε, υποθέτω, πηγαίνατε κόντρα στο ρεύμα. Ο μη κομφορμισμός είναι μια στάση που υποστηρίζετε σε προσωπικό και καλλιτεχνικό επίπεδο;

Υπάρχει ο κίνδυνος του εγωισμού στον μη κομφορμισμό. Υπάρχει ο κάλπικος αντικομφορμισμός, ο οποίος είναι πολύ κομφορμιστικός. Κάποιοι το βρίσκουν της μόδας να παριστάνουν ότι είναι μη κομφορμιστές, όπως οι πλούσιοι που αγοράζουν τζιν με μεγάλες τρύπες. Απλώς λειτουργείς έτσι, όταν διαφωνείς με την πραγματικότητα. Και είναι πολύ ανήθικο να συμφωνείς με την πραγματικότητα, γιατί η πραγματικότητα είναι ανήθικη. Θεωρώ τον εαυτό μου Χριστιανό και ο Χριστιανισμός πάντοτε θεωρείτο ένδειξη αντίθεσης. Οπότε, ο μη κομφορμισμός είναι κομμάτι του θρησκευτικού μηνύματος που έχτισε την Ευρώπη, γιατί η Ευρώπη είναι ιουδαιο-χριστιανική και η δημιουργικότητά της βασίζεται στην ιουδαιο-χριστιανική κληρονομιά.

Είστε και ενάντια στην κάθε λογής μόδα.

Οι γονείς μου με μεγάλωσαν με την πεποίθηση πως η μόδα είναι πάντοτε κακόγουστη, ότι είναι παρωχημένη και πρέπει να μένεις μακριά της. Χρησιμοποίησέ τη λίγο, αλλά όχι υπερβολικά.

Ευχαριστώ θερμά την Ευάννα Βενάρδου από το Γραφείο Τύπου του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και, ασφαλώς, τον Κριστόφ Ζανούσι για τη διανοητικά ερεθιστική συνομιλία.


Παρασκευή 3 Νοεμβρίου 2017

Σεμίχ Καπλάνογλου: «Ελπίζω πως η αναζήτηση του ανθρώπου για τον εαυτό του δε θα τελειώσει ποτέ»


Δυστοπικό θρίλερ επιστημονικής φαντασίας, υπαρξιακό road trip, οικολογική και πολιτική αλληγορία, ο Σπόρος συνιστά την πολυαναμενόμενη επιστροφή ενός από τους πιο αξιόλογους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού σινεμά, του Τούρκου Σεμίχ Καπλάνογλου. Το φιλμ παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, όπου το παρακολούθησα. Με αφορμή την πανελλήνια πρεμιέρα του στο πλαίσιο του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρουσία του σκηνοθέτη, ο Σεμίχ Καπλάνογλου μου παραχώρησε τη συνέντευξη που ακολουθεί.

Γυρισμένος σε δύο ηπείρους και πολλές τοποθεσίες στις Η.Π.Α., τη Γερμανία και την Τουρκία, ο Σπόρος είναι, πιθανόν, η πιο φιλόδοξη μέχρι σήμερα δουλειά σας, τουλάχιστον στο επίπεδο της παραγωγής. Ποια είναι η σπουδαιότητα καθεμιάς από τις τοποθεσίες;

Στο Σπόρο, που εκτυλίσσεται σε ένα ακαθόριστο μέλλον, έχουμε δύο βασικές τοποθεσίες. Πρώτα είναι η πόλη, η οποία διοικείται από τη Novus Vita Corporation, που βρίσκεται στο χείλος της χρεωκοπίας. Η δεύτερη είναι η περιοχή των Νεκρών Τόπων, η οποία βρίσκεται εκτός των μαγνητικών τειχών που σηματοδοτούν τα σύνορα αυτής της πόλης. Κάναμε τα εξωτερικά γυρίσματα της πόλης Novus Vita στο Ντιτρόιτ, μια εγκαταλελειμμένη βιομηχανική πόλη στο Μίσιγκαν των Η.Π.Α. Ορισμένες από τις εξωτερικές σκηνές γυρίστηκαν σε διαφορετικές πόλεις της περιοχής της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας στη Γερμανία, και άλλες σε ένα κλειστό στάδιο σύγχρονου αρχιτεκτονικού ρυθμού στην Κόνια της Τουρκίας. Οι σκηνές των Νεκρών Τόπων γυρίστηκαν στην Κεντρική Ανατολία, κυρίως γύρω από την Καππαδοκία.



Ήταν σαν να δημιουργούσαμε ένα παζλ με διάφορες τοποθεσίες. Η διαδικασία αναζήτησης διήρκεσε δύο χρόνια, ώστε να βεβαιωθούμε ότι θα βρίσκαμε τα μέρη που θα ήταν συμβατά με την κλιματική και γεωγραφική υφή των υπόλοιπων, για να ρέει ανεμπόδιστα η ιστορία. Ήταν ο μόνος τρόπος να δημιουργήσουμε ένα καινούριο κόσμο, χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουμε σε υπολογιστές και ειδικά εφέ. Το μαύρο και το άσπρο αρνητικό μας επέτρεψε να συγκαλύψουμε τα ελαττώματα, τα οποία μπορεί να είχαν προκύψει από τα διαφορετικά χρώματα και τη διαφορετική υφή.

Δυστοπικό θρίλερ επιστημονικής φαντασίας, υπαρξιακό road trip, οικολογική και πολιτική αλληγορία... Ποια από αυτές τις προσεγγίσεις περιγράφει την ταινία σας με περισσότερη ακρίβεια και γιατί;

Ο Σπόρος δεν είναι ταινία επιστημονικής φαντασίας, αν και έχει κάποια από τα γνωρίσματα αυτού του είδους. Αν πρόκειται να τον ορίσουμε με κάποιο τρόπο, θα μπορούσαμε να τον αποκαλέσουμε μια ιστορία δρόμου κάποιου που ταξιδεύει μέσα στον εαυτό του αναζητώντας όσα ψάχνει έξω.

Ο Σπόρος είναι γυρισμένος σε εντυπωσιακό μαυρόασπρο φιλμ. Γιατί;

Επίτρεψέ μου να αναπτύξω την απάντησή μου στην πρώτη ερώτηση. Μετά τα ταξίδια σε αναζήτηση τοποθεσιών, όταν εξέθεσα τις τις τοποθεσίες που είχα αποφασίσει να περιλάβω στην ταινία, συνειδητοποίησα ότι ο μόνος τρόπος να τις συνδέσω απρόσκοπτα ήταν να τις σκηνοθετήσω σε άσπρο και μαύρο, το οποίο προσδίδει εκείνη τη μοναδική υφή, ως αποτέλεσμα του λευκού και του μη εκτεθειμένου φιλμ. Από την άλλη, υπάρχουν διττές, αντιπαρατιθέμενες καταστάσεις στην ταινία, για παράδειγμα η πόλη και οι νεκροί τόποι, οι δύο αντίθετοι χαρακτήρες του Έρολ και Τζεμίλ. Τα βασικά χρώματα, άσπρο και μαύρο με γκρι τόνους, μας βοήθησαν να αποτυπώσουμε τη φόρμα και το περιεχόμενο όμορφα.



Ο Ζαν-Μαρκ Μπαρ και ο Ερμίν Μπράβο, δύο πραγματικά ταλαντούχοι και έμπειροι ηθοποιοί,  επιδεικνύουν μια αξιοθαύμαστη «χημεία», παρά τις διαφορές ανάμεσα στους χαρακτήρες που ενσαρκώνουν. Πώς ήταν να τους σκηνοθετείτε;

Όλοι οι ηθοποιοί, και ιδιαιτέρως ο Ζαν-Μαρκ Μπαρ, δούλεψαν με εξαιρετικό ζήλο και ενθουσιασμό. Ο Ζαν-Μαρκ Μπαρ μετέτρεψε τα μειονεκτήματα του να εργάζεσαι υπό πολύ δύσκολες κλιματικές και γεωγραφικές συνθήκες σε πλεονέκτημα για την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του. Πρόκειται για μια σπουδαία ικανότητα. Νομίζω ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους ηθοποιούς της εποχής μας.

Η δουλειά σας φέρει στο σύνολό της τη «σφραγίδα» του κινηματογράφου του δημιουργού και το τελευταίο σας εγχείρημα δεν αποτελεί εξαίρεση, θυμίζοντας συχνά τον Ταρκόφσκι, μεταξύ άλλων. Θεωρείτε τον εαυτό σας εκπρόσωπο αυτού του είδους του σινεμά; Και, αν ναι, πώς ορίζετε και πώς αξιολογείτε την κοινωνική λειτουργία και τον αντίκτυπό του στις μέρες μας;

Σήμερα, ίσα που θυμόμαστε ότι ο κινηματογράφος είναι ένας κλάδος της τέχνης, ο οποίος διατηρεί ορισμένες ηθικές και αισθητικές αρχές. Το ερώτημα είναι: Θα κάνουμε ταινίες που θα αποτελούν μέρος του τρελού καταναλωτισμού, της βίας, της πορνογραφίας και της παγκόσμιας χυδαιότητας, ή ταινίες που θα λένε κάτι για την αληθινή και θεμελιώδη φύση των ανθρώπινων όντων; Υπάρχει μια αόρατη γραμμή, η οποία εκτείνεται από τον Ντράγιερ, στον Σατιαζίτ Ρέι, τον Μπρεσόν, τον Όζου, τον Μπέργκμαν- από τον Μπουνιουέλ, στον Ταρκόφσκι, τον Αγγελόπουλο. Για μένα, το να κάνω σινεμά σημαίνει να ξεπληρώνω το χρέος που έχω απέναντι σ’ αυτούς τους δασκάλους... Ελπίζω πως η αναζήτηση του ανθρώπου για τον εαυτό του με τη θλίψη, τον πόνο και την ομορφιά σ’ αυτό το νησί του «χρόνου», το οποίο έχει δοθεί από το σινεμά, δε θα τελειώσει ποτέ.



Μιλώντας για την Τουρκία, σε ποιο βαθμό σας επηρεάζει σε προσωπικό και καλλιτεχνικό επίπεδο το τρέχον καταπιεστικό πολιτικό και κοινωνικό κλίμα;

Στις 15 Ιουλίου του 2016 η Τουρκία έγινε μάρτυρας μιας απόπειρας πραξικοπήματος εναντίον της εκλεγμένης κυβέρνησης, της Βουλής και του Προέδρου. Η τουρκική Βουλή βομβαρδίστηκε από πολεμικά αεροπλάνα F16, ενώ στρατιωτικά τανκ άνοιξαν πυρ εναντίον πολιτών. Εκτός από τους χιλιάδες τραυματισμένους, 250 άνθρωποι πέθαναν. Χάρη στον τεράστιο ζήλο του λαού μας, το πραξικόπημα ματαιώθηκε. Όπως η Τουρκία, και η Ελλάδα έχει, επίσης, υπάρξει μάρτυρας πολλών πραξικοπημάτων και σπαρακτικού πόνου στο παρελθόν. Δε θα έπρεπε, λοιπόν, να επιδεικνύει ανοχή απέναντι στους πραξικοπηματίες συνωμότες, οι οποίοι έχυσαν αίμα στη χώρα μας.

Η απόπειρα πραξικοπήματος ασφαλώς διατάραξε την ισορροπία της Τουρκίας. Διαμόρφωσε μια ασυνήθιστη ατζέντα. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν 3.5 εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες, από την άλλη βομβιστικές επιθέσεις, μερικές από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν από τρομοκράτες σε συνεργασία με πραξικοπηματίες συνωμότες, που ακρωτηρίασαν και σκότωσαν χιλιάδες πολίτες... Η χώρα μου διανύει δύσκολη περίοδο. Δεν έχω καμία αμφιβολία, ωστόσο, ότι η δημοκρατία θα κερδίσει στο τέλος...



Το τέλος του φιλμ αποπνέει μια αίσθηση ήρεμης κάθαρσης και ελπίδας. Αισθάνεστε εξίσου αισιόδοξος για το μέλλον της ανθρωπότητας;

Ποτέ δεν έχω υπάρξει απαισιόδοξος άνθρωπος.  

Ο Σπόρος θα προβληθεί στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ποια είναι η σχέση με το ελληνικό σινεμά, το κοινό και τη γενικότερη πολιτιστική, πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας;

Έκανα τη δεύτερη ταινία μου Έκπτωτος άγγελος και την επόμενη, Αυγό, με την Ελληνίδα συμπαραγωγό μου Λιλέτ Μπόταση της Inkas Film. Έχω πολύ τρυφερές αναμνήσεις από εκείνες τις μέρες που δουλέψαμε μαζί. Κάθε χώρα έχει μια αύρα, μια χημεία, μια κουλτούρα ξεχωριστή για την ίδια. Η παγκοσμιοποίηση ακρωτηριάζει τις κουλτούρες μας, ενώ προσπαθεί να διαγράψει την πολύχρωμη πoικιλομορφία μας. Εκτός από μερικές ταινίες, το νέο ελληνικό σινεμά απέχει από το να αντανακλά το βαθύ πολιτισμό, από τον οποίο προέρχεται.



Είναι ένα κοινό πρόβλημα με το βαλκανικό σινεμά, επίσης. Τον προηγούμενο μήνα, σε μια συζήτηση που είχα με Ρουμάνους κινηματογραφιστές παραπονέθηκαν ότι οι κυρίαρχες κουλτούρες αφαιρούν τα μοναδικά χαρακτηριστικά των τοπικών πολιτισμών. Έχουν δίκιο που παραπονιούνται. Έχει γίνει δύσκολο για κινηματογραφιστές από χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας να διατηρούν την ταυτότητα, τα σενάρια και τις αυθεντικές ιστορίες τους απέναντι στους «σεναριογιατρούς» και τους γραφειοκράτες των διάφορων χρηματοδοτικών φορέων. Ποιος άλλος θα ήταν ο λόγος για ομοιόμορφες ταινίες από νεαρούς σκηνοθέτες; Υπάρχει ένα υποβόσκον πρόβλημα, αν ένας Γεωργιανός κι ένας Αλβανός σκηνοθέτης κάνουν σχεδόν τις ίδιες ταινίες. Πρέπει να επιμείνουμε να λέμε τις αυθεντικές, μοναδικές ιστορίες μας και να αντιστεκόμαστε στο mainstream. Διαφορετικά, φοβάμαι ότι οι φωνές μας, το πνεύμα και οι όροι της ύπαρξης θα εξαφανιστούν.

Η ταινία Σπόρος του Σεμίχ Καπλάνογλου προβάλλεται στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Κυριακή, 5 Νοεμβρίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 20:30) και τη Δευτέρα, 6 Νοεμβρίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 20:30). Η ταινία θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες από την AMA Films.

Τετάρτη 1 Νοεμβρίου 2017

Χάνα Σλακ: «Αν προσπαθείς να “θάβεις” πράγματα στο συλλογικό υποσυνείδητο, θα το δηλητηριάσουν»


Εμπνευσμένη από την πραγματική ιστορία του βοσνιακής καταγωγής ανθρακωρύχου Μεχμεντάλια Άλιτς, ο οποίος αγωνίζεται για την αξιοπρεπή ταφή των θυμάτων συνοπτικών εκτελέσεων σε ορυχείο στη Σλοβενία μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ταινία της Σλοβένας Χάνα Σλακ Ο ανθρακωρύχος είναι προορισμένη να προκαλέσει συζητήσεις.

Πολιτικά αμφιλεγόμενη, αλλά καλοσκηνοθετημένη και με εξαιρετική ερμηνεία από τον Λέον Λούτσεβ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, αποτελεί τη σλοβενική υποψηφιότητα για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας για το 2018. Παρακολούθησα την ταινία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαρσοβίας, όπου απέσπασε 2 βραβεία. Εκεί, συναντηθήκαμε με την σκηνοθέτρια.

Ο Ανθρακωρύχος προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο πλαίσιο του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.



Ας «σκάψουμε» λοιπόν, όπως κι ο ανθρακωρύχος Μεχμεντάλια Άλιτς, στα πραγματικά γεγονότα, από τα οποία αντλείς την έμπνευσή σου. Τι συνέβη μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σ’ εκείνο το ορυχείο στη Σλοβενία;

Δεν είναι ξεκάθαρο. Στην ταινία υπάρχουν 3, ίσως, θεωρίες. Για μένα, το βασικό ζήτημα είναι ότι ούτε ένας από τους 4.000 ανθρώπους που βρέθηκαν εκεί δεν έχει ταυτοποιηθεί. Δεν έχουμε, επομένως, καμία βεβαιότητα ως προς το ποιοι ήταν. Βασικά υπάρχει έλλειψη ενδιαφέροντος να εγκύψουμε στα γεγονότα και να γράψουμε γι’ αυτά όσο πιο αντικειμενικά γίνεται. Αυτό δεν έχει γίνει, αν και στην ευρύτερη περιοχή μας, στο Σαράγεβο, έχουμε το καλύτερο εργαστήριο για αναγνώριση στον κόσμο. Με την πάροδο του χρόνου μια τέτοια έρευνα θα είναι αδύνατη, γιατί πρέπει να υπάρχουν συγγενείς, προκειμένου να προκύψει δείγμα αίματος. Και αυτοί πεθαίνουν, χωρίς να έχουν μεταφέρει τις ιστορίες τους στις νεότερες γενιές.

Γιατί απουσιάζει το ενδιαφέρον για διερεύνηση αυτών των γεγονότων;

Γιατί δεν είναι βέβαιο τι συνέβη, κι έτσι μπορείς να έχεις διάφορες θεωρίες, επιλέγοντας εκείνη που σου ταιριάζει καλύτερα. Αυτό το ζήτημα έχει αποτελέσει αντικείμενο τεράστιας εκμετάλλευσης για πολιτικούς λόγους. Τόσο Δεξιά, όσο και η Αριστερά, το εκμεταλλεύονται ενόψει κάθε εκλογικής αναμέτρησης. Είναι ένα μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο. Με το να το διεξαγάγεις έρευνα και να πεις την αλήθεια, χάνεις κάποιο είδος «πυρομαχικών» για πολιτική χειραγώγηση.



Εσύ, όμως, όπως και άλλοι στο πεδίο τους, νοιάζεσαι.

Αυτό που κατάφερε ο Μεχμεντάλια ήταν ότι όχι μόνο κατάφερε να βρει αυτούς τους ανθρώπους και να δημοσιοποιήσει την αλήθεια, αλλά και εγκαινίασε μια τρίτη φωνή. Από τη μία, υπήρχε η αριστερή, πολύ ιδεολογική, γεμάτη μίσος φωνή, κι από την άλλη η δεξιά, πολύ θυματοποιημένη, πολύ συναισθηματική. Και η τρίτη φωνή είναι συναισθηματικά φορτισμένη, αλλά όχι ιδεολογική. Είναι απλώς ανθρώπινη. Αυτή η φωνή έλειπε από την κοινωνία. Πολλοί, όπως εγώ, ανακουφίστηκαν που την άκουσαν. Δεν ταυτίζομαι με καμία από τις άλλες δύο. Είναι απαίσιες. Δε μου αρέσουν. Ο στόχος μου είναι ενισχύσω την τρίτη φωνή.

Εστιάζοντας κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, σε θύματα πολίτες.

Ίσως έχει έρθει η ώρα να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε με όρους «πολίτες» ή «στρατιώτες». Είναι άνθρωποι. Χωρίς συν ή πλην. 4.000 άνθρωποι.



Η επιλογή του Λέον Λούτσεβ για τον πρωταγωνιστικό ρόλο επηρεάστηκε από το κoινό του υπόβαθρο με τον πραγματικό ανθρακωρύχο;

Όταν διαλέγω ηθοποιούς, ιδίως για πρωταγωνιστικούς ρόλους όπως αυτός, δεν κοιτάζω την εθνικότητά τους. Το σημαντικό είναι η ανθρωπιά του Λέον. Νομίζω πως μοιράζοναι μια κοινή ανθρωπιά με τον Μεχμεντάλια. Αυτό που τους συνδέει είναι ότι ασχολήθηκαν με τις προκλήσεις, τις οποίες βίωσαν, με παρόμοιο τρόπο και οι επιλογές τους βασικά καθορίστηκαν από την ηθική τους. Δε μιλώ για τον Λέον τόσο ως ηθοποιό, αλλά ως άνθρωπο. Ο χαρακτήρας είχε βαθιά απήχηση μέσα του.

Η ερμηνεία του χαρακτηρίζεται από έντονη εσωτερικότητα.

Είναι διαισθητικός ηθοποιός, όχι διανοούμενος. Γίνεται αυτός ο χαρακτήρας. Χαίρομαι πραγματικά για τη συνεργασία μας. Στην πραγματικότητα ο Λέον δεν ήταν εκεί στη διάρκεια των γυρισμάτων καθόλου. Δεν ξέρω τον Λέον Λούτσεβ. Απλώς ξέρω τον Μεχμεντάλια.



Συμμερίζεσαι, εξάλλου, την ίδια ηθική ευθύνη απέναντι στη μνήμη, την ιστορία, την κοινωνία, τους ανθρώπους μ’ εκείνον.

Ό,τι συνέβη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι δικιά μας ευθύνη. Αυτές οι ανακαλύψεις, όμως, έγιναν στη διάρκεια της ενήλικης ζωής μας. Είμαστε, λοιπόν, υπεύθυνοι να ασχοληθούμε μ’ αυτές. Πώς καταπιανόμαστε, λοιπόν, υπεύθυνα;

Εκτιμώ, επίσης, το ότι αυτές οι διαφορετικές ιστορικές περίοδοι- ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα- τείνουν να επικαλύπτονται ή να μπλέκονται στο πλαίσιο της αφήγησης και στην ιστορία του Μεχμεντάλια.

Μου άσκησαν κριτική για το γεγονός αυτό. Αφ’ ενός, γιατί είναι ένδειξη κακού γούστου να παραλληλίζει κάποιος τη δολοφονία των προδοτών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα. Αλλά δεν είναι δικός μου ο παραλληλισμός. Σοκαρίστηκα μ’ αυτόν εξίσου με οποιονδήποτε άλλο. Προέρχεται από τη ζωή και τις σκέψεις του Μεχμεντάλια.



Αφ’ ετέρου, επειδή κάποιες από τις λεπτομέρειες των αντικειμένων που βρήκε στο ορυχείο θύμιζαν το Ολοκαύτωμα. Δεν ήταν αυτή η πρόθεσή μου. Πολύ σχολαστικά αναδημιούργησα τις φωτογραφίες και τις περιγραφές του. Κάθε μαζικός θάνατος, ανεξαρτήτως υποβάθρου, αφήνει τα ίδια ίχνη, υλικά ή αόρατα, στην κοινωνία. Ένα ορφανό πολέμου είναι ορφανό πολέμου. Δε ρωτάς τι έκαναν οι γονείς του. Κι όλα μοιάζουν.

Πιστεύεις πως ο πόλεμος, ή τα τραύματα που άφησε ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, είναι παρελθόν, δεδομένου ότι οι «σειρήνες» του εθνικισμού ηχούν στα Βαλκάνια πολύ δυνατά όλα αυτά τα χρόνια, και στις μέρες μας;

Κάθε γενιά έχει το δικό της έργο: να ασχοληθεί με το παρελθόν και να χτίσει το μέλλον. Η γενιά μου εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τα ανεπούλωτα τραύματα από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη, υπάρχουν πράγματα που παραμένουν έγκυρα σε καθε γενιά. Όπως το κουράγιο, για παράδειγμα. Το κουράγιο να μένεις πιστός στην εσωτερική σου ηθική. Σ’ αυτό, επίσης, αφορά η ταινία.

Πώς μπορούν να επουλωθούν τραύματα, όπως οι μαζικοί θάνατοι;

Η καλύτερη θεραπεία είναι να αρχίσεις να μιλάς γι’ αυτά. Στην πραγματικότητα, το να μιλάς γι’ αυτά είναι ήδη μερικές φορές η λύση. Προσφέρει ανακούφιση και απελευθέρωση. Το ίδιο ισχύει για μια κοινωνία. Αν προσπαθείς να «θάβεις» πράγματα στο συλλογικό υποσυνείδητο, θα το δηλητηριάσουν, και μ’ αυτό το μέλλον σου. Μιλώντας για τα πράγματα, αυτά χάνουν τις κρυφές τερατώδεις δυνάμεις τους και αποδεικνύονται αρκετά κοινότοπα.



Ο Ανθρακωρύχος επιλέχτηκε ως η υποψηφιότητα της Σλοβενίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας του 2018. Έχοντας κατά νου το πολιτικά φορτισμένο θέμα της ταινίας, εξεπλάγης με την επιλογή;

Δεν ξέρω. Οι υποψήφιοι επιλέγονται από την Ένωση Σλοβένων Σκηνοθετών, όχι από τους κριτικούς, το κοινό, ή τους πολιτικούς. Είναι οι συνάδελφοί μου, οι οποίοι αποφάσισαν. Μ’ αυτή την έννοια δεν εκπλήσσομαι, αλλά νιώθω τιμή. Αυτό που θα αποτελούσε νίκη για όλους μας θα ήταν αν ο Ανθρακωρύχος έμπαινε στη βραχεία λίστα των υποψηφιοτήτων. Αλλά γι’ αυτό χρειάζεται λόμπινγκ. Και το λόμπινγκ απαιτεί είτε διασυνδέσεις ή λεφτά, που δεν έχουμε.

Η ταινία σου προβάλλεται στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ποια είναι η σχέση σου με την πόλη και το Φεστιβάλ;

Έχω ξεχωριστούς δεσμούς με τη Θεσσαλονίκη, και χαίρομαι που θα έρθω. Θέλω να δω πόσο έχει αλλάξει η πόλη, οι άνθρωποι και το Φεστιβάλ.

Ευχαριστώ θερμά τον Paweł Dobrowolski από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαρσοβίας για τη συμβολή του στον προγραμματισμό της συνέντευξης με την σκηνοθέτρια.

Η ταινία Ο ανθρακωρύχος της Χάνα Σλακ προβάλλεται στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Παρασκευή, 3 Νοεμβρίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 18:00) και το Σάββατο, 4 Νοεμβρίου (αίθουσα Σταύρος Τορνές, 20:30).